Dahil olan diğer birlikler:
| güç1 = 14.00010 | güç2 = 350011-81001213 | kayıp1 =
Ukrayna'ya göre:
~6000 ölü14 | kayıp2 = Rusya'ya göre:
4200+ ölü,
3903 esir
Ukrayna'ya göre:
906+ ölü,1516171819
3500+ esir20 | kayıp3 = Birleşmiş
Milletlere göre:
1348 sivilin öldürüldüğü doğrulandı
(toplam sayının "binlerce daha yüksek" olduğu
düşünülüyor)212223
Ukrayna'ya göre:
22.000+ sivil öldü24
20.000–50.000 kişi tehcir edildi252627 }} Mariupol
Kuşatması, Rusya'nın Ukrayna'yı
istilası sırasında
Rusya ve ayrılıkçı Donetsk Halk
Cumhuriyeti güçlerinin
Mariupol şehrinde Ukrayna
güçleriyle çatıştığı bir kuşatmaydı. Rusya'nın
Doğu Ukrayna Taarruzu'nun ve Güney
Ukrayna Taarruzu'nun bir parçası
olan kuşatma, 24 Şubat 2022'de başladı ve 20 Mayıs 2022'de Rusya'nın
Mariupol'da kalan Ukrayna kuvvetlerinin savaşı
durdurma emri verildikten sonra teslim olduğunu açıklamasıyla sona
erdi.2829
Mariupol şehri, Ukrayna'nın Donetsk Oblastı'nda bulunur ve Donetsk Halk Cumhuriyeti tarafından talep edilyor. Rus kuvvetleri 2 Mart'ta şehri tamamen kuşattı ve ardından yavaş yavaş şehrin kontrolünü ele geçirdi.30 16 Nisan'a kadar, Ukrayna kuvvetlerinin çoğu, devasa ve yüksek oranda savunulabilir bir sanayi kompleksi olan Azovstal Demir ve Çelik Fabrikalarına çekildi.313233
Kızıl Haç durumu "kıyamet" olarak nitelendirdi ve Ukraynalı yetkililer, Rusya'yı şehirde büyük bir insani kriz yaratmakla suçladı.3435 Şehir yetkilileri 22.000 civarında sivilin öldüğünü rapor etti.36 Ukraynalı yetkililer ayrıca şehrin en az %95'inin çatışmalar sırasında büyük ölçüde Rus bombardımanları tarafından tahrip edildiğini bildirdi.37 Birleşmiş Milletler 1348 sivilin ölümünü doğruladığını, ancak gerçek ölü sayısının muhtemelen binlerce daha fazla olduğunu ve şehrin konut binalarının %90'ının hasar gördüğünü veya yıkıldığını söyledi.383940
Kuşatma 16 Mayıs 2022'de sona erdi; Rusya Savunma Bakanlığı - Azovstal Demir ve Çelik Fabrikalarında kalan Azak Alayı personelinin medyada "tahliyesi" veya "teslimiyeti" olarak adlandırılan olayından sonra - Ukrayna'nın kullanmaktan kaçındığı bir kelime olarak Ukraynalıların "teslim olduğunu" belirtti.414243444546
Bazı Batılı raporlar, savaşı Rusya için pirus4748 veya sembolik49 bir zafer olarak nitelendirirken, diğerleri kuşatmanın insani etkisinin Rusya için bir "itibar felaketi" olduğuna dikkat çekti.50 Ancak şehrin kaybı Ukrayna için de önemli bir yenilgi olarak görülüyor.51
Mariupol şehri, Rus kuvvetleri için önemli bir stratejik şehir ve hedef olarak kabul edildi. Şehir, Donetsk Oblastı'nın en büyük şehridir{{#tag:ref|Donetsk Oblastı'ndaki en büyük de jure şehir, 2014'ten beri DHC tarafından fiili olarak tutulan Donetsk'tir.|group=not}}52 ve ve aynı zamanda Ukrayna'nın en büyük Rusça konuşulan şehirlerinden biriydi.53 Mariupol, Illich ve Azovstal Demir ve Çelik Fabrikalarına ev sahipliği yapan ve Azak Denizi'ndeki en büyük şehir olan önemli bir sanayi merkeziydi.54
Azak Denizi'nin batı kıyısındaki limanının kontrolü, Ukrayna ekonomisi için hayati önem taşımaktadır. Şehir, Rusya için Kırım'a giden bir kara yolunun yanı sıra Rus deniz trafiğinin geçişine izin veriyor.55 Şehri ele geçirmek, Rusya'ya Azak Denizi üzerinde tam kontrol sağladı.56
2014'te Onur Devrimi'nden sonra Mariupol, yeni hükümete karşı Rusya yanlısı protestolara sahne oldu. Mayıs ayı başlarında Donbas Savaşı'nda sırasında ayrılıkçı ve Rus destekli Donetsk Halk Cumhuriyeti'nin (DHC) milisleri Mariupol için yapılan ilk muharebe ile şehrin kontrolünü ele geçirdi ve Ukrayna birliklerini şehri terk etmeye zorladı.57 Ancak ertesi ay, Ukrayna kuvvetleri bir taarruzla şehri geri aldı.58 Ağustos ayında, DHC ve Rus birlikleri, Mariupol'un 45 km doğusunda, Rus-Ukrayna sınırına yakın Novoazovsk kasabasını ele geçirdi.59 Kasabanın ele geçirilmesi ve güçlerin yenilenmesi ile, Eylül ayında DHC, Mariupol için ikinci muharebede şehri tekrar ele geçirmeye çalıştı. Çatışma doğu eteklerine ulaştı, ancak ayrılıkçılar sonunda püskürtüldü.60 Ekim ayında, dönemin DHC Başbakanı Aleksandr Zaharçenko şehri geri alma sözü verdi.61 Mariupol daha sonra Ocak 2015'te ayrım gözetmeksizin roketlerle bombalandı. Mariupol'e olası bir üçüncü saldırıdan korkan Ukrayna kuvvetleri, Şubat ayında, ayrılıkçı güçleri şehir sınırlarından çıkarmak ve DHC bölgesinden uzakta bir tampon bölge yaratmak için Mariupol'un 11 km doğusunda bulunan Şırokıne köyüne sürpriz bir saldırı başlattılar.6263 Sonunda ayrılıkçılar dört ay sonra Şırokıne'den çekildiler.64 Minsk II ateşkes anlaşması 2015'te imzalandığında çatışma donduruldu.65
Mariupol'un geri alınması için en etkili gruplardan biri, tartışmalı Ukraynalı neonazi ve aşırı milliyetçi gönüllü milisleri olan Azak Taburuydu.666768 Eylül 2014'te kadar Azak, Ukrayna Ulusal Muhafızlarına entegre edildi ve Mariupol'u karargahları olarak belirledi.69 Vladimir Putin'in belirttiği savaş hedeflerinden biri Ukrayna'nın "Nazilerden arındırılması" olduğundan Mariupol, Rus kuvvetleri için önemli bir ideolojik hedefi temsil ediyor.7071
Kentin belediye başkan yardımcısına göre, kuşatmadan önce yaklaşık 100.000 sakin Mariupol'u terk etti.72
Şehrin Ukrayna Kara Kuvvetleri, Ukrayna Deniz Piyadeleri, Ukrayna Ulusal Muhafızları (genel olarak Azak Taburu73), Ukrayna Bölgesel Savunma Kuvvetleri ve düzensiz kuvvetler tarafından korunduğu bildiriliyor.74
24 Şubat'ta Rus topçusu şehri bombaladı ve bildirildiğine göre 26 kişiyi yaraladı.7576
25 Şubat sabahı, Rusya Silahlı Kuvvetleri doğudaki DHC topraklarından Mariupol'a doğru ilerlediler. Pavlopil köyü yakınlarında Ukrayna kuvvetleriyle karşılaştılar.77 Ukrayna Silahlı Kuvvetleri Rus kuvvetlerini yendi; Mariupol Belediye Başkanı Vadim Boyçenko'ya göre, çatışmada 22 Rus tankı imha edildi.7879
Karadeniz Filosu tarafından sağlanan yeteneklerden yararlanan Rusya Donanmasının, 25 Şubat akşamı Mariupol'un 70 kilometre batısındaki Azak Denizi kıyı şeridine amfibi bir saldırı başlattığı bildirildi. Amerikalı bir savunma yetkilisi, Rusların bu sahil başına potansiyel olarak binlerce deniz piyadesi yerleştirdiğini belirtti.80818283
26 Şubat'ta Rus kuvvetleri Mariupol'u topçularla bombalamaya devam ettiler.84 Yunanistan hükûmeti Rusların Mariupol'a düzenlediği hava saldırılarında 10 Yunan sivilin öldüğünü, 6'sının Sartana köyünde, 4'ünün Buhas köyünde öldürüldüğünü duyurdu.8586
27 Şubat sabahı Boyçenko, bir Rus tank birliğinin DHC'den Mariupol'a hızla ilerlediğini iddia etti ancak bu saldırı Ukrayna kuvvetleri tarafından püskürtüldü ve 6 Rus askeri esir alındı.87 O günün ilerleyen saatlerinde Mariupol'da 6 yaşındaki bir kız çocuğu Rus bombardımanı sonucu öldü.88 Donetsk Oblastı Valisi Pavlo Kirilenko, Mariupol'daki çatışmaların 27 Şubat gecesi boyunca sürdüğünü belirtti.89
28 Şubat günü boyunca şehir, Rus birlikleri tarafından kuşatılmasına ve sürekli bombardımana maruz kalmasına rağmen Ukrayna kontrolünde kaldı.9091 Akşam saatlerinde şehrin büyük bölümünde elektrik, gaz ve internet bağlantısı kesildi.92 Özgür Avrupa Radyosuna göre, Rus Tümgeneral Andrey Suhovetski o gün Mariupol yakınlarında Ukraynalı bir keskin nişancı tarafından öldürüldü ancak diğer kaynaklar onun kuzeydeki Kiev Taarruzu sırasında öldürüldüğünü iddia etti.9394
1 Mart'ta DHC Başkanı Denis Puşilin, DHC kuvvetlerinin yakındaki Volnovaha şehrini neredeyse tamamen kuşattığını ve yakında Mariupol'a da aynısını yapacaklarını duyurdu.95 Rus topçusu daha sonra Mariupol'u bombaladı ve 21'den fazla kişinin yaralanmasına neden oldu.96
2 Mart'ta şehir tamamen kuşatıldı9798 ve ardından kuşatma yoğunlaştı.99 Rus bombardımanı, dışarıda futbol oynayan üç genci yaraladı, bunlardan biri daha sonra aldığı yaralardan ötürü öldü.100101 Boyçenko, şehrin su kesintisi ve büyük kayıplar yaşadığını duyurdu. Rus askerlerinin sivillerin çıkışını engellediğini de söyledi.102103
Aynı gün Rus topçusu yoğun nüfuslu Mariupol mahallesini hedef aldı ve yaklaşık 15 saat boyunca bombaladı. Sonuç olarak mahalle önemli ölçüde tahrip edildi ve belediye başkan yardımcısı Sergiy Orlov "en az yüzlerce kişinin öldüğünü" bildirdi.104105
3 Mart sabahı şehir Rus birlikleri tarafından yeniden bombalandı.106 DHR milislerinin sözcüsü Eduard Basurin, Mariupol'daki Ukrayna güçlerini resmen teslim olmaya veya "hedefli saldırılarla" yüzleşmeye çağırdı.107 Rusya Savunma Bakanlığı sözcüsü İgor Konaşenkov, DHC güçlerinin kuşatmayı sıkılaştırdığını ve yakınlardaki üç yerleşim yerinin ele geçirildiğini bildirdi.108
4 Mart'ta Boyçenko, Rusya'nın "Mariupol sakinlerini yeryüzünden silmek" istediğini ve kaynakların tükenmekte olduğunu belirtti. Belediye başkanı, bir insani tahliye koridoru kurulması ve Ukrayna ordusunun takviye göndermesi için çağrıda bulundu.109110 Ayrıca Rus topçularının şehrin hastanelerini Grad roketleriyle bombaladığını ve şehir sakinlerinin artık ısı, akan su veya elektriğe sahip olmadığını belirtti.111 O günün ilerleyen saatlerinde, vatandaşların tahliyesine izin vermek için Mariupol bölgesi için geçici bir ateşkes önerildi.112
5 Mart'ta Ukrayna hükûmeti 200.000 sivili Mariupol'dan tahliye etme arzusunu açıkladı. Uluslararası Kızılhaç Komitesi, bu tahliyeye izin vermek için yeni bir ateşkes için garantör olarak hareket edeceğini duyurdu.113 Kızıl Haç, Mariupol'daki durumu "son derece vahim" olarak nitelendirdi.114 Üç gün süren bombardımanın ardından 11.00-16.00 saatleri arasında ateşkes ilan edildi.115 Siviller, Mariupol'dan insani bir koridor boyunca Zaporijya şehrine doğru tahliye edilmeye başlandı. Ancak, siviller tahliye koridoruna girdikçe Rus kuvvetleri şehri bombalamaya devam etti ve tahliyenin çökmesine ve tahliye edilenlerin geri dönmeye zorlanmasına neden oldular.116
Ukraynalı yetkililer daha sonra Rus güçlerinin ateşkese uymadığını ve Rus birliklerinin şehri bombalamaya devam etmesi nedeniyle operasyonun ertelenmesini emrettiğini bildirdiler.117 Rus yetkililer, Ukrayna güçlerini sivillerin Rusya'ya doğru tahliyesine izin vermemekle suçladılar.118 DHC, Mariupol'dan sadece 17 sivilin tahliye edildiğini bildirdi.119
6 Mart'ta Kızıl Haç, Mariupol'dan sivilleri tahliye etmeye yönelik ikinci girişimin başarısız olduğunu duyurdu.120 Ukraynalı yetkili Anton Heraşçenko, Mariupol'daki siviller için insani bir koridora yönelik ikinci girişimin Rus bombardımanıyla sona erdiğini söyledi.121 Kızıl Haç ayrıca Mariupol'da "insanların çektiği acıların yıkıcı manzaraları" olduğunu bildirdi.122123 Sabahın ilerleyen saatlerinde Ukraynalı bir milletvekili olan İnna Sovsun, Twitter'da Mariupol'u besleyen yakıt boru hattının Rus güçleri tarafından hasar gördüğünü ve 700.000'den fazla insanı ısısız bıraktığını ve sıcaklık nedeniyle insanların donarak ölebileceğini öne sürdü. Sıcaklık genellikle altındadır.124 Al Jazeera, bombardımanın kentin son işleyen cep telefonu kulesini vurduğunu bildirdi.125
7 Mart'ta, ICRC Operasyon Direktörü Dominik Stillhart, şimdiye kadar insani koridor anlaşmalarının "daha sonra uygulanabilmesi için yeterince kesin" olmadığını, yalnızca prensipte yapıldığını söyledi. Örneğin, ICRC ekibi önerilen koridor yollarından birinin mayınlı olduğunu tespit etti. ICRC, askeriyeden askeriyeye görüşmeleri kolaylaştırıyordu.126127
8 Mart'ta sivilleri tahliye etmek için başka bir girişimde bulunuldu, ancak Ukrayna hükümeti Rusya'yı ateşkesi tekrar ihlal etmekle ve tahliye koridorunu bombalamakla suçladı.128
Associated Press 9 Mart'ta çok sayıda sivil ve askerin aceleyle ve törensiz bir şekilde toplu bir mezara gömüldüğünü bildirdi. Şehrin göbeğindeki eski bir mezarlığa kazılmış yaklaşık 25 metre uzunluğundaki derin bir hendek, belediye sosyal hizmet görevlilerinin morglardan ve özel evlerden topladığı cesetlerle doluydu. Topçu saldırıları önceki gün mezarlığa düştü, cenaze törenini yarıda kesti ve bir duvara zarar verdi.129130 Serhiy Orlov'un Rus askerlerinin inşaat işçileri ve tahliye noktalarına ateş açtığını bildirmesinin ardından insani bir koridor kurmaya çalışan bir ateşkes girişimi daha başarısız oldu. Orlov, erzak sıkıntısının o kadar şiddetli olduğunu söyledi ki, bölge sakinleri su almak için karı eritiyorlardı.131 O günün ilerleyen saatlerinde belediye meclisi, bir Rus hava saldırısının bir doğumhaneyi ve çocuk hastanesini vurup yok ettiğine dair bir açıklama yaptı.132133134 Ukraynalı yetkililer, üç sivilin öldüğünü ve en az 17 kişinin yaralandığını belirttiler.135
12 Mart'ta Ukrayna ordusu Rus kuvvetlerinin Mariupol'un doğu eteklerini ele geçirdiğini belirtti.136 Daha sonra, 82 etnik Yunan'dan oluşan bir araç konvoyu, insani bir koridor aracılığıyla şehirden ayrılmayı başardı.137138
Belediye Başkanı Vadim Boyçenko 13 Mart'ta, Rus kuvvetlerinin son 24 saat içinde şehri yüzün üzerinde bomba kullanarak en az 22 kez bombaladığını söyledi. Şehirdeki son yiyecek ve su rezervlerinin tükenmekte olduğunu da sözlerine ekledi.139140 Ukrayna İçişleri Bakanlığı, Ukrayna Ulusal Muhafızlarının gün içinde topçu atışlarıyla çok sayıda Rus zırhlı aracına zarar verdiğini iddia etti.141 Yerel Sultan Süleyman Camii başkanı İsmail Hacıoğlu, kentte 86 Türk vatandaşının Türk hükümeti tarafından tahliye edilmesini beklediğini belirtti.142
14 Mart'ta 160'tan fazla araba, kuşatma sırasında izin verilen ilk tahliyede 13.00'da şehri terk edebildi. Rusya Savunma Bakanlığı, Rus güçlerinin dış mahalleleri ele geçirmesinin ardından şehre 450 ton insani yardımın getirildiğini belirtti.143 Ukraynalı askeri yetkililer daha sonra 150 Rus askerini öldürdüğünü ve 10 Rus aracını imha ettiğini iddia etti.144
Aynı gün Çeçenistan lideri Ramazan Kadirov, Çeçen askerlerinin kuşatmaya katıldığını ve geri çekilmeden önce kısa bir süre Mariupol'a girdiklerini belirtti. Kadirov ayrıca, yakın bir müttefiki ve Devlet Dumasının üyesi olan Adem Delimhanov'un Mariupol'daki Çeçen kuvvetlerinin komutanı olduğunu da belirtti.145 GRU'dan cenazesi Tümen'de yapılan Yüzbaşı Alexey Gluşçak'ın Mariupol yakınlarında öldüğü ortaya çıktı, ancak muhtemelen kuşatmanın ilk aşamalarında öldü.146
15 Mart'ta yaklaşık 20.000 siville birlikte yaklaşık 4.000 araç şehri terk edebildi.147
Ukrayna hükümet yetkilisi Anton Herasçenko, 150. Motorlu Tüfek Tümeni komutanı Rus Tümgeneral Oleg Mityaev'in, Rus kuvvetleri şehre saldırmaya çalışırken öldürüldüğünü iddia etti.148149 Yüzlerce sivilin barındığı Donetsk Bölgesel Drama Tiyatrosu, 16 Mart'ta Rus hava saldırısına uğradı ve yıkıldı.150 Donetsk Oblastı Valisi Pavlo Kirilenko daha sonra Rus kuvvetlerinin Neptün yüzme havuzunu da hedef aldığını belirtti.151
18 Mart'ta DHC güçleri Mariupol havaalanını Ukrayna güçlerinden ele geçirdiklerini söyledi.152 Belediye başkanına göre çatışmalar daha sonra şehir merkezine ulaştı.153 19 Mart'ta Rus ve Ukrayna kuvvetleri bir Azovstal çelik fabrikasında savaşmaya başladılar.154 Aynı gün, Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, Mariupol'deki savunma liderleri Albay Volodimir Baranyuk ve Binbaşı Denis Prokopenko'ya ülkenin en yüksek askeri ödülü olan Ukrayna Kahramanı ödülünü verdi.155156 Bu süre zarfında, Azak Alayı'nın ikinci taburunun komutanı Binbaşı Mikita Nadtoçi, Azovstal'daki ölü ve yaralıları hastaneye nakletmeye çalışırken, bir Rus hava saldırısında yaralandı.157
20 Mart'ta Mariupol Belediye Meclisi, Rus kuvvetlerinin geçen hafta boyunca "birkaç bin" kişiyi Rusya'daki kamplara ve uzak şehirlere zorla sınır dışı ettiğini iddia etti.158159160 Aynı gün, Rusya bu iddiayı inkar etti.161 Aynı gün yaklaşık 400 kişinin barındığı bir sanat okulu binası, bir Rus bombalamasında yıkıldı. Zayiat hakkında hemen bilgi verilmedi.162
Rusya Savunma Bakanlığından teslim olma, silah bırakma ve şehri boşaltma çağrısı yapıldı ve ertesi gün saat 02.00'a kadar yazılı bir yanıt istendi.163 Ültimatom, Ukrayna hükümeti ve Mariupol belediye başkanı tarafından reddedildi.164 Bu noktada, şehirdeki Ukraynalı tabur komutanlarından biri "her 10 dakikada bir düşen bombaları" belirtti.165
21 Mart'ta, Azovstal'dan ilk helikopter tahliyesi, yaralı Binbaşı Nadtoçi166 de dahil olmak üzere sekiz veya dokuz ağır yaralı askerin tahliye edilmesiyle gerçekleşti.167 İki Ukraynalı Mil Mi-8 helikopteri, "Hava Koridoru Operasyonu"nun bir parçası olarak Azovstal'a uçtu. Stinger ve Javelin füze sandıkları ile bir özel kuvvet ekibinin yanı sıra bir uydu internet sistemi taşıyorlardı.168 "Hava Koridoru Operasyonu" 7 Nisan'a kadar sürdü, ardından bir helikopter düşürüldü ve ardından ilk düşüşten kurtulanları aramak için kurtarma çabalarının bir parçası olarak gönderilen ikinci bir helikopter de düşürüldü. İkinci helikopterde bulunan dört özel kuvvet mensubu ile helikopterin mürettebatı hayatını kaybetti.169 Ukrayna, 85 ağır yaralı askerin, Azovstal tesisine yapılan yedi görev sırasında, ikili veya dörtlü 16 Mi-8'i kullanarak takviye ikmali veya teslimatı sırasında "Hava Koridoru Operasyonu"nun bir parçası olarak tahliye edildiğini iddia etti.170 Tümgeneral Kirilo Budanov'a göre, bunlardan ikisi kurtarma helikopteriyle birlikte vuruldu.171 Buna karşılık Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski, kuşatma sırasında Ukrayna güçlerini ikmal etmek ve yaralıları tahliye etmek için Mariupol'a gönderilen helikopter pilotlarının yüzde 90'ının Rus hava savunması nedeniyle kaybedildiğini belirtti.172 Rusya'ya göre, bir Ukraynalı Mil Mi-8 helikopteri 28 Mart'ta173 Azak Alayı liderlerini tahliye etmek üzere Mariupol'a giderken vuruldu.174 Buna ek olarak, Rusya kuvvetlerinin 5 Nisan'da bir kez daha Azak komutanlarını tahliye etmeye çalıştıkları için iki Ukraynalı Mi-8'i daha düşürdüğünü bildirdi.175
23 Mart'ta belediye başkanı da dahil olmak üzere yerel yetkililer, kötüleşen durum nedeniyle şehri terk ettiler.176 Ertesi gün Rus kuvvetleri Mariupol'un merkezine girerek Tanrı'nın Annesinin Şefaat Kilisesi'ni ele geçirdi.177 Şehir İdaresi; Rusların, Odessa'nın ele geçirildiğine dair ifadeler de dahil olmak üzere, Rus zaferleri iddialarını alenen bağırılarak şehir sakinlerini demoralize etmeye çalıştıklarını iddia etti.178
Vadim Boyçenko 27 Mart'ta Mariupol hâlâ Ukrayna kontrolü altındayken Rus kuvvetlerinin şehrin derinliklerine girdiğini ve şehir nüfusunun "tam bir tahliyeye" ihtiyacı olduğunu söyledi.179 Bu noktada, Ukraynalı askerlerin yiyecekleri ve temiz içme suyu bitmişti ve bir analist Ukrayna kuvvetlerinin birkaç günden fazla savaşamayacaklarına inanıyordu. Ancak Ukraynalı subaylar, yaralı ve ölü askerlerini ve sivillerini terk etmek istemedikleri için şehirden tahliyeyi reddettiler.180 "Club 8bit" bilgisayar müzesi yok edildi.181
28 Mart'ta Belediye Başkanı Vadim Boyçenko televizyonda yayınlanan bir röportajda "bugün işgalcilerin elindeyiz" dedi182 ve Mariupol belediye başkanlığının bir sözcüsü, kuşatmanın başlamasından bu yana şehirde "yaklaşık 5000 kişinin" öldürüldüğünü duyurdu.183184185 Ukrayna hükümeti, "20.000 ile 30.000 arasındaki" Mariupol sakininin Rus askeri kontrolü altındaki Rusya'daki kamplara zorla gönderildiğini tahmin ediyor.186187 Gün boyunca, Rus kuvvetleri kuzey Kalmiusky bölgesindeki idari binayı188 ve Azak Taburunun askeri karargahını ele geçirdi.189 Ertesi gün, Rus kuvvetlerinin şehirdeki Ukrayna birliklerini muhtemelen ikiye ve hatta üçe böldüğü bildirildi.190
2 Nisan'da Rus kuvvetleri Mariupol'un merkezindeki SBU binasını ele geçirdi ve ardından bölgede çatışma olmadığı bildirildi.191 4 Nisan'da bir Ukraynalı tabur teslim oldu192 ve Rus yetkililer iki gün sonra Ukrayna Deniz Kuvvetlerinin 503. Taburundan 267 Ukraynalı deniz piyadesini ele geçirdiklerini belirttiler.193 Teslim olma nedeniyle Ukrayna 36. Ayrı Denizci Tugayı ile Azak Alayı arasındaki hatlar kopmuştu.194 7 Nisan'da DHC, Mariupol merkezinin Ukrayna güçlerinden temizlendiğini duyurdu.195
Bu arada, Rus birlikleri 1 Nisan'da güneybatıdan bir ilerleme başlattı ve Ukrayna ordusunu 7 Nisan'a kadar Mariupol'un güneybatısındaki liman çevresinden atarak alanın kısmi kontrolünü sağladı.196 4 Nisan'da bir Rus Donanması füzesi Malta merkezli Dominika bayraklı bir kargo gemisini vurdu ve geminin alev almasına neden oldu.197 Ayrıca 7 Nisan'da Rus kuvvetleri Azovstal çelik tesisine giden bir köprüyü ele geçirdi.198 Ertesi gün, Rus birlikleri Mariupol limanının güney kısmını ele geçirdi.199
10 Nisan'da Rus kuvvetleri balıkçı limanını ele geçirerek limandaki Ukrayna birliklerini Azovstal çelik fabrikasındaki askerlerden iki cebe ayırırken, olası bir üçüncü cep kuzeydeki Illich çelik fabrikasına odaklandı.200 Ertesi gün, DHC güçleri Mariupol'un %80'ini ele geçirdiğini iddia etti. Yerel Ukrayna kuvvetleri, mühimmatları tükendiği için şehrin yakında düşmesini bekliyorlar ve Savaş Araştırmaları Enstitüsü analistleri Mariupol'un bir hafta içinde düşeceğine inanıyorlardı.201202
11 Nisan'da Rus medyası, 36. Deniz Tugayı'ndan 160 Ukraynalı askerin teçhizatlarıyla birlikte yakalandığını bildirdi.203
11 ve 12 Nisan arasındaki gecede,204 Albay Volodimir Baranyuk, kuzeydeki Illich çelik fabrikasındaki Rus kuşatmasından kurtulma girişiminde 36. Deniz Tugayına liderlik etti. Tespit edildikten sonra daha küçük gruplara ayrıldılar205 ve bazıları güneydoğudaki Azovstal fabrikasında Azak Taburu savaşçılarıyla bağlantı kurmayı başardı.206207 Harekat sırasında çok sayıda Ukraynalı asker ya öldürüldü ya da yakalandı.208 Albay Baranyuk'un durumu başlangıçta bilinmiyordu.209 Ancak daha sonra DHC, özel kuvvetlerinin girişimi engelledikten sonra Baranyuk'un cesedini teşhis ettiklerini bildirdi.210 Ancak, 8 Mayıs'ta Baranyuk,
Yaklaşık 11 Nisan'da, 36. Tugayı destekleyen operasyonlar yapan 17. Tank Tugayına ait bir tanker taburu Baranyuk'un planını takip etmedi ve bunun yerine kuşatmayı kırdı. Nakliye için iki tank, uçaksavar silahları ve arabalar kullandılar ve kaçtıktan sonra, Ukrayna'nın dostane mevzilerine ulaşana kadar 175km yürüyerek ilerlediler.212 Birimin komutanı Yarbay Oleg Grudzeviç, adamlarını güvenliğe yönlendirdiği için Ukrayna Kahramanı madalyası aldı.213
12 Nisan'da Ukrayna Deniz Piyadeleri ile savaşan bir İngiliz olan Aiden Aslin; mühimmat, yiyecek ve diğer malzemelerinin bitmesi nedeniyle birliğinin teslim olacağını bildirdi.214 Daha sonra akşam saatlerinde215 Rusya, 36. Deniz Tugayından 1026 Deniz Piyadesinin Illich çelik fabrikasında 162 subay da dahil olmak üzere teslim olduğunu açıkladı.216217218 Rusya'ya göre, mahkumlar arasında 400 yaralı vardı.219 Daha sonra Rusya, 134 Ukraynalı askeri daha yakaladığını ve toplam mahkum sayısını 1160'a çıkardığını söyledi.220 Savaş Araştırmaları Enstitüsü, Rusların toplu teslim olma iddialarını "muhtemelen yanlış" olarak değerlendirdi.221 Fakat Ukraynalı Novynarnia çevrimiçi dergisi, İlliç tesisinde kalan yaralılar da dahil olmak üzere çok sayıda deniz piyadesinin yakalandığını söyleyen Ukraynalı bir askeri aktardı.222 13 Nisan'da Rus kuvvetleri Illich tesisini ele geçirdi.223 Azak Taburu komutanı, teslim olan askerleri eleştirirken, birlikleriyle bağlantı kurmayı başaranları övdü.224 Aynı zamanda, 13 Nisan'da Rusya, Mariupol'un ticari limanının tam kontrolünü aldığını açıkladı225 ve bu iddia üç gün sonra doğrulandı.226 Azak Alayı komutanı Prokopenko, teslim olan askerleri eleştirirken, birliğiyle bağlantı kurmayı başaranları övdü.227 Prokopenko ve Ukraynalı istihbarat subayı İllia Samoilenko, eylemlerinin koordineli olmadığını belirterek Ukrayna kuvvetlerine verilen büyük kayıplardan Baranyuk'u sorumlu tuttu. Prokopenko'ya göre, Baranyuk'un kaçış girişimi diğer birliklere uyarı yapılmadan gerçekleştirildi ve saldırının yönü daha önce kararlaştırılmadı.228 Samoilenko ise Baranyuk'u "korkak" olarak nitelendirerek, insanları, tankları ve mühimmatı yanına alarak şehirden kaçmaya çalıştığını belirtti.229
Ukraynalı bir gazete, Ukraynalı askeri uzman Oleg Jıdanov'a atıfta bulunarak, aslen Kırım'daki Kefe'den gönderilen Rus 810. Muhafız Deniz Piyade Tugayının kuşatma sırasında "iki kez yok edilecek" ölçüde son derece ağır kayıplara uğradığını iddia etti.230
15 Nisan'da, bir Ukraynalı askeri komutan, askeri takviyelerin gelip Mariupol'un "kuşatmasını kırmaları" için bir ricada bulundu. Ayrıca "durumun kritik olduğunu ve savaşın şiddetli olduğunu", ancak takviye gönderme ve kuşatmayı kırmanın "yapılabilir ve mümkün olan en kısa sürede yapılması gerektiğini" söyledi.231 Aynı gün, Ukrayna Savunma Bakanlığı sözcüsü Oleksandr Motuzyanık, Rusya'nın Mariupol'daki hedefleri vurmak için Tu-22M3 uzun menzilli bombardıman uçaklarını kullanmaya başladığını bildirdi.232 Geri kalan direniş gruplarından birinin kalbi olan Azovstal Çelik Fabrikası iyi korunuyordu ve çelik fabrikası Ukrayna güçlerini bulmayı zorlaştıran devasa bir kompleks olduğu için "şehir içinde bir kale" olarak tanımlandı. Havadan yok edilmesi zor atölyeler ve çok sayıda yeraltı tüneli vardı.233 Gün içinde Rus kuvvetleri, Ukrayna Ulusal Muhafızlarına ait 12. Operasyon Tugayının Batı Mariupol'daki üssünü ele geçirdi.234
16 Nisan'da DHC birlikleri Mariupol sahili yakınlarındaki bir polis karakolunu ele geçirdi235 ve Rus kuvvetlerinin limandaki Gemi Trafik Kontrol Merkezini ele geçirdiği doğrulandı.236 Limanın ele geçirilmesinden birkaç gün sonra bir Ukraynalı deniz subayı, Azovstal tesisinden Deniz Piyadesi ve Azak kuvvetlerinin, mühimmatları bitmek üzereyken yaklaşık 500 Ukrayna Sınır Muhafızı ve Ulusal Muhafız üyesini limandan tahliye operasyonu düzenlediğini iddia etti. Subaya göre, Ukrayna kuvvetleri limana zırhlı bir saldırı gerçekleştirdi ve 500 asker Azovstal tesisine çekilirken koruma ateşi sağladı.237 Ardından Rusya, yalnızca Azovstal Çelik Fabrikasında Ukrayna kuvvetlerinin kaldığını iddia ederek şehrin tüm kentsel alanlarının temizlendiğini duyurdu.238 Ancak, batı Primorski Bölgesi'ndeki Flotskaya caddesi yakınında çatışmaların devam ettiği bildirildi.239
18 Nisan'da, şehrin %95'inin çatışmalarda yok olduğu tahmin ediliyordu.240 Ukraynalı askerler, Rusların teslim olma ültimatomunu görmezden gelerek sonuna kadar savaşmaya karar verdiler. Rusya, savaşmaya devam edenleri “yok etmekle” tehdit etti.241 Bir askeri uzman, şehirde hâlâ 500 ile 800 Ukraynalı askerin tutunabileceğini tahmin ederken,242 Rus yetkililer şehir içinde 2500 Ukraynalı asker ve 400 yabancı gönüllünün bulunduğunu tahmin ediyorlardı.243
20 Nisan'da Rus ve DHC kuvvetleri Azovstal fabrikasının dış kesimlerinde küçük ilerlemeler kaydetti.244 21 Nisan'da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Rus birliklerine Azovstal çelik tesisine saldırmamalarını, bunun yerine ablukaya almalarını emretti. Ayrıca, "Mariupol'u kurtarmak için yapılan muharebe çalışmalarının tamamlanmasının bir başarı olduğunu" bildirdi. Ukraynalı bir yetkili ise Putin'in yorumlarına karşı gelerek, Rusya'nın çelik tesisine baskın yapmak yerine bir abluka uygulama kararının, Rusya'nın Mariupol'u fiziksel olarak ele geçiremediklerini kabul ettiği anlamına geldiğini söyledi.245246 Birleşik Krallık Müşterek Kuvvetler Komutanlığının eski komutanı olan General Sir Richard Barrons, Rusya ve Kırım artık bağlantılı olduğundan, santral için yapılan savaşın şehrin ve yollarının kontrolü açısından artık "gerçekten alakalı" olmadığını söyledi. Ona göre, Ukrayna güçlerini tesiste yenmek, Rus birlikleri için "her iki taraf için de büyük bir maliyet" olmadan "gerçekten zor" olurdu.247 Emredilen ablukaya rağmen, Rus kuvvetleri bazı Ukrayna mevzilerinin 20 metre yakınına kadar ilerlediler.248
22 Nisan'da, batıdaki Primorskı Bölgesi'nin Rus kuvvetleri tarafından temizlendiği, daha fazla çatışma bildirilmediği ve kalan tüm Ukrayna kuvvetlerinin Azovstal Çelik Fabrikası'nda kuşatıldığı düşünülüyordu.249 Ukrayna'ya göre 23 Nisan'da Azovstal çelik fabrikalarına hava saldırıları ve görünür bir kara saldırısı yeniden başladı. Ukrayna Devlet Başkanı'nın bir danışmanı, "Düşman, Mariupol savunucularının Azovstal bölgesindeki son direnişini boğmaya çalışıyor" dedi.250 Ancak, bu iddia bağımsız olarak doğrulanamadı.251 Ukrayna Güvenlik Şefi Oleksiy Danilov, geceleri bir helikopterin Azovstal'a ikmal sağladığını iddia etti.252 Aynı gün, Rusya'nın Mariupol'dan Doğu Ukrayna'daki diğer cephelere yeniden kuvvet konuşlandırdığı ve Rusya'nın Mariupol'den 12 birlik konuşlandırdığı bildirildi.253 Ertesi gün Rus kuvvetleri - Rus kuvvetlerinin tesise yeniden bir saldırı planlamış olabileceğine dair haberlerle birlikte - Azovstal Çelik Fabrikasındaki Ukrayna mevzilerini bombalamaya devam etti.254 Ukrayna'ya göre, 27 ve 28 Nisan arasındaki gece boyunca, Tu-22M3, Su-25'ler ve Su-24'ler tarafından 50'den fazla hava saldırısının tesise isabet ettiği, şimdiye kadarki en ağır hava saldırılarının Azovstal'a yapıldığı bildirildi. Ukrayna, bir askeri sahra hastanesinin vurulduğunu ve saldırı öncesinde 170 olan yaralı sayısının bombalamadan sonra 600'ün üzerine çıktığını iddia etti.255256
30 Nisan'da Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC) insani bir koridordan tahliyeleri yürütmeye başladı.257258 Bu koridor, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres'in önceki hafta Moskova'ya yaptığı ve bizzat bir anlaşmaya aracılık ettiği bir geziden sonra yapıldı.259 30 Nisan'da 20 sivil, Azovstal çelik tesisinden ayrıldı. Rus medyası ayrılanların 25 kişi olduğunu iddia ediyor. Kalan 1000 kadar sivilin serbest bırakılması için görüşmeler sürüyordu.260261 Azak Alayı üyelerinin eşlerinden en az ikisi, sivil tahliyeden sonra geride kalacak olan yaklaşık 2000 askerin eşzamanlı olarak tahliye edilmesi çağrısında bulunarak, Ruslar tarafından savaş esiri olarak muamele görme, tıbbi ve gıda malzemelerinin eksikliğine dikkat çekti.262
2 Mayıs'ta yaklaşık 100 sivilin tahliye edildiği bildirildi.263 ABD Savunma Bakanlığına göre Rus uçakları Mariupol'da güdümsüz bombalar kullanıyordu.264 Rus kara kuvvetlerinin de muhtemelen Rusya'nın geniş çaplı bir saldırı düzenlediği Donbas'taki başka yerlerdeki konumlarını güçlendirmek için şehirden çekildiği bildirildi. Bir ABD Savunma Bakanlığı yetkilisine göre: "Büyük ölçüde Mariupol çevresinde Ruslar için yapılan çabalar şimdi hava saldırıları alanında".265 3 Mayıs'ta Mariupol'daki Rus kuvvetleri Azovstal'a yönelik saldırılarını yeniden başlattı.266 Çelik fabrikasına "zor kanlı savaşlar" olarak adlandırılan bir saldırı başlattılar.267 Ertesi gün Rusların fabrikaya girdiği bildirildi.268 Ukraynalı politikacı David Arakhamya, "Tesise saldırı girişimleri ikinci gün devam ediyor. Rus birlikleri zaten Azovstal topraklarında." dedi.269 5 Mayıs'ta Rusya'nın insani koridorlar açması sayesinde yaklaşık 300 sivilin ayrılmasına izin verildi. Bu koridorlar sabah 8'den akşam 6'ya kadar açıktı.270 Ukraynalı güçler, Rus güçlerine yeraltı tünel ağı hakkında bilgi veren bir elektrikçiyi suçlayarak, "Ruslar, hainlerden aldıkları bilgileri kullanarak dün bu tünellere baskın yapmaya başladılar" dedi.271
5 Mayıs'ta The Telegraph, Rusya'nın Kiev hükûmetiyle tüm temasını kaybetmiş kalan Ukraynalı askerlere karşı konuşlandırılmış ateş gücünün tahribatını artırmak için termobarik bombalar kullanarak çelik fabrikası sığınaklarını bombalamasını yoğunlaştırdığını bildirdi. Zelenski, son görüşmelerinde, artan Rus saldırılarının baskısı altında, kuşatma altındaki çelik fabrikasının komutanına gerektiğinde teslim olması için yetki vermişti.272
6 Mayıs'ta, Birleşmiş Milletlere göre toplamda yaklaşık 500 sivil tahliye edilmişti. Azak Alayı, sivillerin tahliyesine yardım ederken bir savaşçının öldüğünü ve altısının yaralandığını bildirdi.273
7 Mayıs'ta Ukrayna hükûmeti, Azovstal çelik fabrikasında kalan tüm kadın, çocuk ve yaşlıların tahliye edildiğini duyurdu.274275276
8 Mayıs'ta 36. Ayrı Denizci Tugayı komutanı Serhiy Volinskyi, "daha yüksek bir gücün kurtarmayı çözmenin bir yolunu bulmasını" istedi. Şu anki durumlarına gelince, "Biz askerlerin hayatlarımız için savaştığı ve tüm dünyanın bu ilginç bölümü izlediği cehennem gibi bir realite şovuna inmiş gibiyim. Acı, ıstırap, açlık, sefalet, gözyaşı, korku, ölüm. Hepsi gerçek." Başkan Zelenski, "ordumuzu tahliye etmek için çalışıyoruz" sözünü verdi.277
9 Mayıs'ta Donetsk Halk Cumhuriyeti Mariupol'da bir zafer günü geçit töreni düzenledi. Etkinliğe Cumhurbaşkanı Denis Puşilin katıldı.278 Aynı zamanda Mariupol yakınlarında Rus askerî temsilcileri ve Azovstal'dan Rus zırhlı araçlarıyla toplanma yerine getirilen Binbaşı Prokopenko da dahil olmak üzere Azovstal'dan Ukraynalı komutanların katıldığı bir toplantı yapıldı. Görüşmede Ukraynalıların teslim olma şartları üzerinde anlaşmaya varıldı.279
10 Mayıs'ta Ukraynalı yetkililer, yüzlercesi yaralı 1000'den fazla Ukraynalı askerin Azovstal çelik fabrikasında mahsur kaldığını bildirdi.280281
Savaş Araştırmaları Enstitüsü, 12 Mayıs'ta bir Rus kara taarruzunun bulunmadığına dikkat çekti,282 ancak Rus kuvvetlerinin ertesi gün M14 otoyolunu büyük olasılıkla güvence altına aldığını kaydetti.283
16 Mayıs'ta, Azovstal yakınlarında konuşlanmış bir DHC tugayının komutanı Aleksander Hodakovski, beyaz bir bayrak altında pazarlık yapmak için tesisten dokuz askerden oluşan bir grubun çıktığını belirtti.284 Aynı gün, Ukrayna Genelkurmay Başkanlığı Mariupol garnizonunun "savaş görevini yerine getirdiğini" ve Azovstal çelik fabrikasından "tahliyenin" başladığını duyurdu. Ordu, 53'ü ağır yaralı 264 askerin otobüsle Rus güçlerinin kontrolündeki bölgelere götürüldüğünü söyledi.285 Azak Alayı komutanı Denis Prokopenko tarafından bir sosyal medya paylaşımı yayınlandı: "Hayat kurtarmak için, Mariupol garnizonunun tamamı Yüksek Askeri Komutanlığın onaylanmış kararını uyguluyor ve Ukrayna halkının desteğini umuyor." Azovstal fabrikasından yaralı Ukraynalı askerler tedavi edilmek üzere DHC kontrolündeki Novoazovsk kasabasına götürüldü.286 Yaralı birliklerin tahliyesini sonraki günlerde garnizonun geri kalanının teslim olması izledi. Ukrayna Savunma Bakan Yardımcısı Hanna Malyar şunları söyledi: "Ukrayna, Mariupol savunucuları sayesinde rezerv oluşturmak, güçlerini yeniden toplamak ve ortaklardan yardım almak için kritik derecede önemli bir zaman kazandı ve tüm görevlerini yerine getirdiler. Ancak Azovstal'ın engellemesini askeri yollarla kaldırmak mümkün değil."287
Rusya Basın Sekreteri Dmitri Peskov, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in teslim olan savaşçılara "uluslararası standartlara uygun" muamele edileceğini garanti ettiğini söyledi. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski yaptığı konuşmada "çocukları eve getirme çalışmalarının devam ettiğini ve bu işin incelik ve zamana ihtiyacı olduğunu" söyledi. Bazı önde gelen Rus milletvekilleri, hükümeti Azak Alayı üyeleri için mahkum takasını reddetmeye çağırdı.288 ICRC, her iki tarafın talebi üzerine teslim olan askerleri savaş esiri olarak kaydetti ve aileleriyle iletişime geçmek için bilgi topladı.289
18 Mayıs'ta Rus topçuları ve uçakları Azovstal'ın kalan savunucularını bir kez daha bombaladı. DHC liderliği, yerel yüksek rütbeli Ukraynalı komutanların henüz teslim olmadığını iddia etti.290 Rus kaynaklarına göre, aralarında Yarbay Prokopenko, Binbaşı Volinskyi ve Azak Alayı komutan yardımcısı Yüzbaşı Sıyatoslav Palamar'ın da bulunduğu son savunucular 20 Mayıs'ta teslim oldular.291292 Rusya Savunma Bakanlığı, 16-20 Mayıs tarihleri arasında Azovstal'da toplam 2439 mahkumun teslim alındığını ve çelik fabrikasının şu anda Rus ve DHC kuvvetlerinin kontrolü altında olduğunu iddia etti.293294295
18 Mayıs'ta Denis Puşilin, Azovstal'ın Donetsk Halk Cumhuriyeti tarafından yıkılacağını ve Mariupol'un bir tatil beldesine dönüştürüleceğini duyurdu.296
Rus Telegram blogcuları, Rus askerlerinin 22 Mayıs'ta Azovstal'da kalan bazı Ukraynalı askerlere saldırdığını gösteren bir video paylaştı.297 DHC Cumhurbaşkanı Denis Puşilin, Azovstal fabrikası bölgesinde bazı Ukraynalı askerlerin keşfedildiğini ve esir alındığını iddia etti.298
26 Mayıs'ta Rusya, mayın temizlemesinin ardından Mariupol Limanı'nı ticari gemilere yeniden açtı.299
29 Temmuz 2022'de Olenivka Hapishanesi'nde meydana gelen patlamada, Mariupol'dan 53 Ukraynalı savaş esiri öldü ve 75 kişi yaralandı.300 Hem Ukraynalı hem de Rus yetkililer, hapishaneye yapılan saldırıyla birbirlerini suçladılar.301302 30 Temmuz itibarıyla, ne olduğuna dair bağımsız bir doğrulama yapılmadı.303
Ukrayna Parlamentosu 30 Nisan 2022'de şehrin yaşam koşullarının "Orta Çağ" seviyelerine indirildiğini ve şehrin sıhhi ve sağlık altyapısının çoğunun tahrip edildiğini ve bunun da şehir vatandaşlarını potansiyel olarak hastalık riskine soktuğunu belirtti.304
Nisan ayı sonlarında, Mariupol Belediye Meclisi, şehirde "ölümcül salgın hastalıklar" olduğu konusunda uyarıda bulunarak 100.000 sakinin tahliye edilmesi çağrısında bulundu.305
28 Nisan 2022'de Rospotrebnadzor, özellikle Ukraynalı mültecilerin yeri haline gelen yerlerde (özellikle Belgorod, Bryansk, Kursk, Rostov ve Voronej oblastları) içme ve atık su konusunda ek tedbirler alınması çağrısında bulunan 40 maddelik bir kararın yanı sıra vatandaşlara 1 Haziran 2022'de kolera hakkında bilgi verilmesini istedi.Rostov Oblastı hHküûeti, Rusya'daki Ukraynalı mültecilerin kolera için test edileceğini duyurdu.306
17 Mayıs 2022'de Dünya Sağlık Örgütü, Ukrayna'da kolera salgını olasılığı konusunda uyardı. DSÖ Avrupa Bölge Direktörü Hans Kluge, "Su ve sanitasyon altyapısının hasar gördüğü veya tahrip olduğu işgal altındaki bölgelerde potansiyel kolera salgınından endişe duyuyoruz" dedi. Bu tür endişeler, Mariupol sokaklarında atık su "bataklıkları" olduğunu bildiren ve şehirde kanalizasyon ve içme suyunun karıştığını iddia eden DSÖ Ukrayna olay yöneticisi Dorit Nitzan tarafından tekrarlandı.307
6 Haziran 2022'de Ukrayna Sağlık Bakan Yardımcısı Ihor Kuzin, şehirdeki potansiyel bir kolera salgınına karşı uyardı; bir salgın için tüm ön koşulların zaten mevcut olduğunu söyleyedi. Mariupol'a ek olarak, Ukrayna görev güçleri Kiev, Jıtomır, Çernihiv ve Sumı oblastlarında toprak ve içme suyunu test etti. Açıklamasından kısa bir süre sonra, Rus meslek makamları şehri karantinaya aldı.308
Belediye Başkanı Boyçenko, 11 Haziran'da, sanitasyon sistemleri bozulduğu ve sokaklarda cesetler çürüdüğü için şehirde bir kolera salgını olduğunu söyledi.309
Ukrayna ve Rusya'daki tıp yetkilileri, koleranın Mariupol'un ötesine yayılabileceği konusunda uyarırken, Ukrayna sınırındaki oblastlarda Rus hükûmet yetkilileri kolera tedavisi için laboratuvarlar kurdu. Ukraynalı epidemiyolog Liudmıla Muharska, salgının Donbas'ın geri kalanına yayılabileceği ve bağırsak enfeksiyonları, dizanteri, salmonelloz ve hepatit A ve E salgınlarının olası olduğu konusunda uyardı. Diğer epidemiyologlar, Ukrayna'da savaşan Rus askerlerinin rotasyonları ve Ukraynalıların Rusya'daki filtreleme kamplarına sürülmesi nedeniyle kolera salgınının Rusya'ya yayılmasının kaçınılmaz olduğunu söyledi.310
Ukrayna'ya göre, kuşatma sırasında yaklaşık 6000 Rus askeri öldü,311 Rusya ise Nisan ayı312 ortasında Azovstal fabrikasının kuşatmasının başlamasına kadar 4000'den fazla Ukrayna askerinin öldüğünü ve tesisin kuşatılmasının ardından Azovstal'da çalışmayan bir soğutmalı kamyonda 152 Ukraynalı askerin cesetlerinin bulunduğu belirtildi. Altlarında cesetleri yok edebilecek patlayıcılar bulundu. Cenazeler Ukrayna'ya teslim edilecek.313314 12 Haziran'a kadar Rusya, hepsi Azovstal çelik fabrikalarında savaşan yaklaşık 220 Ukraynalı askerin cesetlerini iade ederken, Mariupol'da "aynı sayıda ceset" kaldı. Bunların üçte biri Azak birliğinden askerlerdi.315 Daha sonra, Mariupol'da öldürülenlerden 145 ceset daha iade edildi.316317318
Ukrayna, Rusya'nın Karadeniz Filosuna bağlı 810. Deniz Piyade Tugayının Nisan ayı ortasına kadar 158 ölü, 500 yaralı ve 70'inin kayıp verdiğini iddia ederken, Karadeniz Filosunun yaklaşık 2000 askerden oluşan 126. Sahil Savunma Tugayının yüzde 75 kayıp verdiğini iddia etti.319320 Ayrıca Ukrayna, Rus Spetsnaz GRU'nun 14 özel kuvvet üyesinin Mart ayı sonunda öldürüldüğünü iddia etti.321
Rusya'ya göre, kuşatma sırasında yaklaşık 3903 Ukraynalı asker esir alındı. Ukrayna, ek bir taburla birlikte 3500'den fazla askerin esir alındığını doğruladı.322 8 Haziran'da, DHC'den Rusya'ya 1000'den fazla savaş esiri transfer edildi.323
Mariupol Belediye Başkan Yardımcısı Serhiy Orlov 9 Mart'ta yaptığı açıklamada, Rusya'nın istilası başladığından bu yana kentte en az 1170 sivilin öldürüldüğünü ve ölülerin toplu mezarlara gömüldüğünü söyledi.324 11 Mart'ta belediye meclisi, kuşatma sırasında en az 1582 sivilin öldürüldüğünü ve daha sonra bu sayının 13 Mart'ta 2187'ye çıktığını belirtti.325326 14 Mart'ta Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'nin danışmanı Oleksiy Arestoviç, Mariupol kuşatmasında 2500'den fazla sivilin öldürüldüğünü belirtti.327 Ancak belediye meclisi daha sonra 2357 sivilin öldüğünü açıkladı.328
Ancak şehir yönetiminin danışmanlarından Pyotr Andryuçenko, konseyin sayımının yanlış olduğunu ve öldürülen toplam sivil sayısının 20.000 kadar yüksek olabileceğini tahmin ettiğini belirtti. The New York Times, şehirdeki yetkililerin kuşatma sırasında kaç sivilin öldüğünü veya kaybolduğunu açıklamak için mücadele ettiğini bildirdi. Telegram'da yayınlanan videolar, Çeryomuşki mahallesinin sakinlerinin cesetleri bir avluya gömmeye zorlandıklarını, diğerlerinin ise bir postane binasını cesetlerle yığarak geçici bir morga dönüştürmek zorunda kaldıklarını gösterdi.329
16 Mart'ta Associated Press (AP), ölenlerin çoğunun "çocuklar ve anneler" olduğunu belgelediğini bildirdi; bu, Rus hükümetinin sivillerin hedef alınmadığı iddialarının tersiydi.330 Ayrıca Mariupol'daki doktorların "yaralanan her Ukraynalı asker için 10 yaralı sivili" tedavi ettiklerini söylediği bildirildi.331
11 Nisan'da Mariupol belediye başkanı, Rus kuvvetlerinin şehirde 10.000'den fazla sivili öldürdüğünü belirtti.332 12 Nisan'da şehir yetkilileri 20.000 kadar sivilin öldürüldüğünü bildirdi.333 Aynı gün, şehrin belediye başkanı yaklaşık 21.000 sivilin öldürüldüğünü bildirdi.334 25 Mayıs'ta Vadım Boyçenko'nun danışmanı Mariupol'da en az 22.000 sivilin öldürüldüğünü söyledi.335
Haziran ortasına kadar, Birleşmiş Milletler 1348 sivilin ölümünü doğruladığını, ancak gerçek ölü sayısının "muhtemelen binlerce daha fazla" olduğunu söyledi.336337338
Ukrayna'da Mariupol ve çevresinde yoğunlaşan Yunan azınlık, çatışmalardan büyük ölçüde etkilendi. Mariupol yakınlarında önemli miktarda Yunan nüfusuna sahip iki kasaba olan Sartana ve Volnovaha, Rus kuvvetleri tarafından sert bir şekilde vuruldu ve neredeyse tamamen yok edildi.339 Yerel Yunan örgütünün başkanına göre, Mariupol'u savunan Azak Alayının savaşçıları, kuşatma sırasında sivillere rehine gibi davrandı ve mülklerini yağmaladı.340
6 Mart'ta Mariupol Belediye Başkanı Danışmanı Petro Andryuşçenko, Rus bombardıman saldırılarının günlerce sürmesi nedeniyle oluşan kentte akan su kaybı nedeniyle insanların "sokaklardaki su birikintilerinden içtiklerini" bildirdi. Ayrıca Mariupol'da ısı, elektrik ve telefon hizmetinin olmadığını belirtti.341 Bu durumda siviller; tekrarlanan ateşkes ihlalleri, üzerinde mutabık kalınan tahliye koridorlarına yönelik saldırılar ve tahliye girişiminde bulunan sivillere yönelik doğrudan saldırılar nedeniyle şehirden ayrılamaz hale geldiler.342
14 Mart'ta ICRC'nin bir başka sözcüsü, şehirdeki "yüz binlerce" insanın "gıda, su ve ilaç gibi temel ihtiyaç maddelerinin aşırı veya tamamen kıtlığıyla karşı karşıya olduğunu" duyurdu.343 15 Mart'ta Ukrayna Başbakan Yardımcısı İrina Vereşçuk, Rus güçlerini şehirde bir hastaneyi ele geçirdikten sonra yaklaşık 400 sivili rehin almakla suçladı.344 Ukraynalı yetkililer, Rus güçlerini 16 Mart'ta bir tahliye konvoyuna ateş açmak ve beş sivili yaralamakla suçladılar.345 18 Mart'ta Ukraynalı yetkililer, 350.000'den fazla insanın Mariupol'da kuşatma altında barındığını ve hala yiyecek veya suya erişimi olmadıklarını belirtti.346
21 Mart'ta CNN; Mariupol'den bir yetkilinin, insanların sürekli bombardıman nedeniyle yiyecek ve su almak için bile yer altı sığınaklarını terk etmekten korktuklarını, yani daha az içmeye ve daha az yemeye çalıştıklarını söylediğini bildirdi.347 22 Mart'ta CNN, Rus ordusunun vatandaşları tahliye etmek için şehre giden 11 otobüse el koyduğunu bildirdi.348 Fox News daha sonra otobüslerin en azından bazılarının insani yardım malzemeleriyle dolu olduğunu ve otobüslerde bulunan yardım görevlilerinin de gözaltına alındığı bildirildi.349 CNN ayrıca o tarihe kadar sivilleri tahliye etmek için Mariupol'a boş otobüsler getirme girişimlerinin başarısız olduğunu bildirdi.350 23 Mart'ta Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski, 100.000 sivilin hala Mariupol'dan çıkamadığını ve "insanlık dışı koşullarda" yiyecek, su ve ilaç olmadan mahsur kaldıklarını duyurdu.351352
1 Nisan'da BM'nin hayatta kalan yüzlerce sivili 50 otobüsle Mariupol'dan taşımaya yönelik kurtarma çalışması başarısız oldu.353
Nihayetinde ICRC, 10.000'den fazla sivilin Mariupol ve Sumı'dan güvenli bir şekilde tahliyesini kolaylaştırmaya yardımcı olduğunu bildirdi.354
Kuşatma sırasında Rus kuvvetleri tarafından çok sayıda savaş suçu işlendi. Bazı medya organları, meydana gelen suçları 21. yüzyılda görülen en kötü suç olarak nitelendirdi.355
25 Mart'ta Rus Albay-General Mihail Mizintsev356 Ukrayna makamları tarafından Mariupol Çocuk ve Doğum Hastanesi ile 1200 sivilin barındığı şehir tiyatrosunun bombalanması emrini vermekle suçlandı.357 Mizintsev, kuşatmadaki iddia edilen rolü nedeniyle batılı ve Ukraynalı kaynaklar tarafından "Mariupol Kasabı" olarak adlandırıldı358359360 ve Birleşik Krallık tarafından yaptırıma uğradı.361 Kuşatma sırasında savaş suçlarını bizzat yönetmekle suçlanan Mizintsev, Ukrayna birliklerini "korkunç bir insani felaket" yaratmakla suçladı ve ayrıca Ukraynalı sivillerin Mariupol'dan güvenli bir şekilde çıkmasına izin vereceğini iddia etti. Mizintsev'in iddiaları Ukrayna Başbakan Yardımcısı İrına Vereşçuk tarafından "manipülasyon" olarak reddedildi.362
7 Mart'ta ABD'nin Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Büyükelçisi Michael Carpenter, Mariupol'da 5 Mart ve 6 Mart'ta meydana gelen iki olayı savaş suçları olarak nitelendirdi. Her iki tarihte de Rus güçlerinin üzerinde mutabık kalınan tahliye koridorlarını siviller kullanmaya çalışırken bombaladığını ifade etti.363
9 Mart'ta, bir hava saldırısının bir doğumevine ve çocuk hastanesine zarar vermesinden sonra, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, binanın kalıntılarının bir videosuyla birlikte saldırının bir "vahşet" olduğunu tweetledi.364 Hastane yıkıldı.365 Biri genç bir kız olmak üzere üç kişi öldü ve en az 16 kişi yaralandı. Yetkililer, patlamanın ardından çok sayıda hasta ve hastane personelinin enkaz altında kaldığını belirtti.366
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, binanın daha önce bir doğum hastanesi olduğunu ve Rusya'nın binayı bombaladığını çünkü binanın daha sonra Azak Taburu tarafından işgal edildiğini söyledi.367368
Aynı günün ilerleyen saatlerinde Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova, hastane bombalı saldırısını "bilgi terörü" olarak reddederken, Rusya Savunma Bakanlığı sözcüsü İgor Konaşenkov bombardımanın sahte söyledi.369
10 Mart öğleden sonra, Rusya'nın Birleşik Krallık Büyükelçiliği bir tweet'te, saldırıdan sonra yaralanan iki hamile kadının aslında aynı kadın tarafından oynandığını, Ukraynalı bir güzellik blogcusunun "gerçekçi makyaj" yaptığını, doğumevinin Azak Taburu tarafından kullanıldığını ve tesisin "faaliyet göstermediği" için hiçbir kadın veya çocuğun bulunmadığını söyledi.370 Tweet daha sonra kurallarını ihlal ettiği için Twitter tarafından kaldırıldı.371 Rusya devlet başkanının basın sekreteri Dmitri Peskov, bombalamadan kısa bir süre sonra Rus hükümetinin olayı araştıracağını söyledi.
Rusya'nın suçlaması daha sonra yüz binlerce takipçisi olan Rus Telegram sosyal medyası da dahil olmak üzere Rusya'da internette trend olmaya başladı.372 Twitter daha sonra büyükelçiliğin paylaşımlarını kaldırdı.373
Doğum hastanesinin bombalanması sebebiyle sedyede yaralı olarak götürülürken görüntülenen hamile kadın, 13 Mart'ta çocuğu ölü doğduktan sonra başka bir hastaneye götürüldü ve öldü. Bombalamada, ezilmiş bir pelvis ve kopuk kalça da dahil olmak üzere, çocuğunun ölü doğumuna sebep olmuş çok sayıda yarala vardı. Kadın, Rusya tarafından aktris olmakla suçlandı.374 Bebeğini kaybettiğini gören sağlık çalışanları, kadının "Beni şimdi öldürün" diye bağırdığını söyledi.375 Otuz dakika sonra o da öldü.376
Rusya'nın videoların sahte olduğu ve bombalanan hastanenin askeri karakol olarak kullanıldığı yönündeki iddiaları araştırmacı gazeteciler tarafından yalanlandı.377 22 Mart'ta Rus gazeteci Aleksandr Nevzorov, Rusya'nın Mariupol'daki bir doğum hastanesini bombalaması hakkında bilgi yayınladıktan sonra Rusya'nın "yanlış bilgi" yasası uyarınca suçlandı.378 4 Mart'ta çıkarılan yeni bir yasaya göre, 15 yıla kadar hapis cezasına çarptırılabilir.379
Aynı günün ilerleyen saatlerinde, şehrin Donetsk Bölgesel Drama Tiyatrosu bir hava saldırısıyla vuruldu ve büyük ölçüde yıkıldı.380 Mariupol Belediye Meclisi, Rusya'yı en az yüzlerce sivilin barındığı drama tiyatrosunu hedef almakla suçladı.381 İnsan Hakları İzleme Örgütü, tiyatronun vurulmadan önce en az 500 sivili barındırdığını belirtti.382
Maxar Technologies tarafından 14 Mart'ta çekilen bir uydu görüntüsü, tiyatronun hem önünde hem de arkasında kaldırımda büyük beyaz harflerle Rusça "çocuklar" kelimesinin yazıldığını gösterdi ve bu da sivillerin içeride barındığını açıkça gösteriyordu.383 Verkhovna Radaya göre, devam eden çatışmalar nedeniyle kurtarma operasyonlarına başlamak imkansızdı.384 Belediye meclisi, tiyatrodaki sığınağa erişimin enkaz tarafından engellendiğini belirtti.385 Rusya Savunma Bakanlığı binaya saldırdığını yalanladı ve Azak Taburunu binayı havaya uçurmakla suçladı.386
Ancak Taruta'ya göre, insanların barındığı bodrum katındaki bomba sığınağı saldırıya direnebildi. Hayatta kalanlar 17 Mart'ta tiyatronun kalıntılarından çıkmaya başladı.387 Ukraynalı yetkililere göre, 18 Mart itibarıyla 130'dan fazla sivil bodrumdan kurtarıldı ve yetkililer henüz herhangi bir can kaybı bulamadı. Belediye meclisi, ilk bilgilere göre kimsenin ölmediğini, ancak bir kişinin ağır şekilde yaralandığını belirtti.388
Associated Press, hava saldırısı sırasında Ukrayna hükümeti tarafından verilen resmi sayının iki katı olarak 600 sivilin öldüğünü bildirdi.389
2 Mart'ta belediye başkan yardımcısı Sergiy Orlov, Rus topçularının yoğun nüfuslu Mariupol mahallesini hedef alarak yaklaşık 15 saat boyunca bombaladığını bildirdi. Şehrin sol yakasındaki bir yerleşim bölgesinin "neredeyse tamamen yok edildiğini" söyledi.390
Mariupol'un 9 Mart sabahı Maxar Technologies tarafından çekilen uydu fotoğrafları; yüksek apartmanlarda, konutlarda, bakkallarda ve diğer sivil altyapıda "büyük hasar" olduğunu gösterdi. Bu, öncesi ve sonrası fotoğrafları karşılaştırılarak belirlendi.391 Mariupol Belediyesi, şehre verilen hasarım "muazzam" olduğunu açıkladı. Şehirdeki evlerin yaklaşık %80'inin önemli ölçüde hasar gördüğü ve bunların neredeyse %30'unun onarılamayacak durumda olduğu tahmin ediliyor.392 Mariupol'dan haber yapan Reuters muhabiri Pavel Klimov, "kule bloklarının her tarafı kararmış kabuklarla çevrili" dedi.393
16 Mart'ta BBC News, Rus saldırılarının yerleşim bölgelerini "çorak bir araziye" çevirdiğini bildirdi.394 Aynı gün, "apartman bloklarından çıkan yangın ve dumanın ve harabe halindeki kararmış sokakların olduğu büyük bir hasarı gösteren" drone görüntülerini elde ettiğini bildirdi.395 Bir şehir sakini BBC'ye "Sol kıyı bölgesinde, bozulmamış hiçbir konut binası yok, hepsi yanmış durumda" dedi.396 Ayrıca şehir merkezinin "tanınmaz" olduğunu söyledi.397 Aynı gün Savaş Araştırmaları Enstitüsü (ISW), Rus kuvvetlerinin Mariupol'da "sivil altyapıyı hedef almak" da dahil olmak üzere savaş suçları işlemeye devam ettiğini bildirdi.398
18 Mart'ta, Birleşik Krallık Savunma İstihbarat Şefi Korgeneral Jim Hockenhull, "Mariupol'da sivilleri hedef almaya devam ettiğini" açıkladı.399 Ukraynalı yetkililer, Mariupol'deki binaların yaklaşık %90'ının hasar gördüğünü veya yıkıldığını belirtti.400 Aynı gün, Birleşik Krallık'tan Sky News, videoları "bombalama nedeniyle tanınmaz hale gelen sivil alanları" gösteren videolar olarak nitelendirdi.401 Sky News ayrıca Kızıl Haç'ın "Mariupol'daki kıyamet yıkımı" tanımını aktardı.402 19 Mart 2022'de Mariupol'da Ukraynalı bir polis memuru, "Çocuklar, yaşlılar ölüyor. Şehir yıkıldı ve yeryüzünden silindi" dediği bir video çekti. Videonun kimliği Associated Press tarafından doğrulandı.403
Mariupol hükûmeti 28 Mart'ta Mariupol'daki tüm binaların %90'ının bombardımandan zarar gördüğünü ve şehir içindeki tüm yapıların %40'ının yıkıldığını söyledi.404 Yayınlanan istatistikler ayrıca Mariupol hastanelerinin %90'ının hasar gördüğünü ve 23 okul ile 28 anaokulunun Rus bombardımanıyla tahrip olduğunu da içeriyordu.405
18 Nisan'da Ukraynalı yetkililer, büyük ölçüde Rus bombalamasının bir sonucu olarak Mariupol'un en az %95'inin çatışmalarda yok edildiğini tahmin ediyorlardı.406
12 Nisan'da, şehir yetkilileri 20.000'e kadar sivilin öldürüldüğünü bildirdi.407 Aynı gün, şehrin belediye başkanı yaklaşık 21.000 sivilin öldürüldüğünü bildirdi.408
11 Nisan 2022'de Donetsk Halk Cumhuriyeti sözcüsü Eduard Basurin, Azovstal'daki Ukrayna kuvvetlerine atıfta bulunarak Rusya'ya "köstebekleri dışarı çıkarmak" için "kimyasal güçler" getirmesi çağrısında bulundu.409 Aynı gün daha sonra Azak Taburu, Rus güçlerini Mariupol'da “kökeni bilinmeyen zehirli bir madde” kullanmakla suçladı. Bir Pentagon sözcüsü, raporların doğrulanmadığını, ancak Rusya'nın potansiyel kimyasal madde kullanımıyla ilgili endişeleri yansıttığını söyledi.410411412 Daha sonra Ukrayna, iddiaları araştırdığını açıkladı. Olayda 3 Ukraynalı asker yaralandı.413
Uzmanlara göre, tam olarak ne olduğunu söylemek için çok erken.414 İngiliz ve Ukraynalı yetkililer, uluslararası hukukta tipik olarak kimyasal silah olarak kabul edilmeyen beyaz fosforun kullanımından şüphelendiklerini söylediler.415
Associated Press çalışanı Mstislav Çernov ve AP için çalışan serbest yazar Evgeniy Maloletka, Şubat sonundan 11 Mart'a kadar Mariupol'da kaldı.Şehirdeki birkaç gazeteciden biriydiler ve AP'ye göre o dönemde Mariupol'daki tek uluslararası gazetecilerdi ve fotoğrafları Batı medyası tarafından kuşatmayı ve şehirdeki durumu haber yapmak için yoğun bir şekilde kullanıldı.416 Çernov'a göre 11 Mart'ta bir hastanede, Ukraynalı askerlerin yardımıyla şehirden tahliye edilirken fotoğraf çekiyorlardı. Mariupol'dan zarar görmeden kaçmayı başardılar. Çernov bunu üzerine şehirde hiçbir gazetecinin kalmadığını söyledi.417
Azovstal çelik fabrikasından alınan ifadeler, Starlink uydu bağlantı sistemi aracılığıyla sağlandı.418
Rusya'da devlet kontrolündeki medyadaki propaganda, istilayı bir kurtuluş misyonu olarak sundu ve Ukrayna birliklerini Mariupol'daki sivil hedeflere saldırmakla suçladı.419420
The Guardian, Mariupol doğumevine Rus saldırısından sonra yayınlanan Mariupol hakkındaki bir yazıda, "Bütün yerleşim yerleri enkaz haline geldi, sivil hedeflere saldırılar ve mülteci çıkış yollarının bombalanması, Moskova'nın acımasız Suriye kampanyasının bir parçasıydı" gözleminde bulundu.421 Uzmanlar, "Rusya'nın Ukrayna savaşının Suriye'de kullandığı taktikler üzerine inşa edildiğini" başlığı altında, sivil nüfus üzerindeki etkileri "Gıda kaynakları azaldı. Elektrik ve su yok. Sokaklarda Rus tankları dolaşıyor. Geceler bombardıman ile kesiliyor" şeklinde yorumladı. Ukraynalı yetkililer, bu savaşın "ikinci bir Halep olma" riski taşıdığı konusunda uyardı. Suriye Sivil Savunma ekibi, "Bu şehirleri nüfuslarından boşaltmak istiyorlar, bu sayede Rusya'nın devralması daha az maliyetli olacak" dedi ve gerçekten de bazı tahminler 31 Mart'a kadar Mariupol nüfusunun %75'inin ayrıldığı yönündeydi.422
Orijinal kaynak: mariupol kuşatması. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Nisan ortasında Azovstal kuşatmasının başlamasından önce 1000'den fazla kişinin teslim olduğu, 1 Azovstal kuşatmasının ardından 2.500'den fazla kişinin teslim olduğu, 2 ve toplam 3500'den fazla kişinin esir alındığı bildirildi. ↩
Reuters | url = https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-azov-idUSKBN0ML0XJ20150325 | erişimtarihi = 10 Nisan 2022 | website = web.archive.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201126020433/https://web.archive.org/web/20160124064419/https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-azov-idUSKBN0ML0XJ20150325 | arşivtarihi = 26 Kasım 2020 | ölüurl = }} ↩
The Times of Israel, LiveBlog (5 March 2022, 11:39 am) Red Cross acting as ceasefire guarantor to allow evacuation of Mariupol, Volnovakha ↩
Hamza Mohamed and Nadim Asrar, Al Jazeera (5 Mar 2022) Russia-Ukraine live news: Mariupol evacuation halted ↩
Joel Gunter, Lviv Ukraine, BBC News (March 5, 2022) Siege of Mariupol: Fresh Russian attacks throw evacuation into chaos ↩
DW {{!}} 06.03.2022|erişimtarihi=6 Mart 2022|arşivtarihi=6 Mart 2022|arşivurl=https://archive.today/20220306161124/https://www.dw.com/en/ukraine-second-attempt-to-evacuate-civilians-from-mariupol-fails-live-updates/a-61030032%7Ctarih=6 Mart 2022|çalışma=Deutche Welle}} ↩
eKathimerini.com|erişimtarihi=3 Mart 2022|arşivtarihi=11 Mart 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220311182004/https://www.ekathimerini.com/news/1178856/greek-convoy-makes-it-out-of-mariupol/|dil=İngilizce|website=www.ekathimerini.com|soyadı=Nedos|ad=Vassilis|ölüurl=hayır}} ↩
eKathimerini.com|erişimtarihi=4 Mart 2022|arşivtarihi=4 Mart 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220304081741/https://www.ekathimerini.com/news/1178804/humanitarian-corridor-for-greek-expatriates-in-mariupol/|dil=İngilizce|website=www.ekathimerini.com|soyadı=|ölüurl=hayır}} ↩
https://news.sky.com/story/ukraine-war-https://www.aa.com.tr/en/russia-ukraine-war/russians-holding-400-hostage-at-captured-mariupol-hospital-ukraine-deputy-premier/2536970 ↩
DW {{!}} 16.03.2022 | erişimtarihi = 18 Mart 2022 | dil = en-GB | çalışma = DW.COM | ad = Deutsche | soyadı = Welle (www.dw.com) | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220317060311/https://www.dw.com/en/ukraine-mariupol-city-council-claims-russia-destroys-crowded-theater-as-it-happened/a-61140204 | arşivtarihi = 17 Mart 2022}} ↩
JPost.com | dil = en-US | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220328083616/https://www.jpost.com/international/article-702504 | arşivtarihi = 28 Mart 2022}} ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page